Cửa thượng song hạ bản là loại cửa gắn liền với nhà gỗ miền Trung và miền Nam. Cấu trúc cửa chỉ cho phép một phần nhỏ ánh sáng lọt vào nội giới, nơi sắc tối đen của gỗ ngự trị, hình thành nên chiều sâu bóng tối đầy chất cảm trong nội thất cổ Việt Nam.

Về cấu trúc, cửa bao gồm hai phần chính: 

- Nửa trên (thượng song) là các thanh gỗ song song (được tạo dáng như những thanh tròn, vuông, xoắn, mắt tre và các kiểu dáng đa dạng khác);

- Nửa dưới (hạ bản) khép kín bằng các tấm ván, phần dưới đóng kín này tạo ra diện tích cho các trang trí chạm trổ và khảm xà cừ. 

Cấu trúc này cho phép đóng không gian nhưng vẫn chừa ra các kẽ thoáng khí ở phần song. Ánh sáng lọt qua các kẽ này chiếu sáng nhẹ nhàng cho nội thất. Cánh cửa gỗ vì thế không tuyệt giao với thiên nhiên mà thay vào đó nới rộng không gian ra ngoài ngoại giới.

Do sự chênh lệch sáng-tối, người từ bên ngoài không nhìn thấy các chi tiết bên trong, nhưng người trong nhà có thể quan sát các khu vực sáng bên ngoài ngôi nhà, như vậy tuy có khe hở mà vẫn riêng tư. Mỗi lần chủ nhân hé mở từng đôi của thượng song hạ bản, từng mảng ánh sáng lần lượt được mở rộng, chầm chậm hé lộ nội giới Việt theo một cách thức đóng- mở, tối-sáng nhịp nhàng và kín kẽ.

Bài viết: Hiếu Y

Hình ảnh: Ninh. Minh họa: Tumiigg, Leo