Các nhóm phong cách chính của các cộng đồng người Hoa tại Chợ Lớn

Dựa trên sự so sánh và phân loại từ thực địa, chúng ta có thể nhận ra ít nhất ba nhóm kiến trúc tiêu biểu, gắn với ba cộng đồng ở Chợ Lớn: Quảng Đông, Phước Kiến, và Triều Châu. Mỗi nhóm có những dấu hiệu nhận diện mà ta sẽ tìm hiểu chi tiết ở phần tiếp theo. Cần lưu ý rằng một số công trình mang phong cách ứng với cộng đồng chủ thể, ví dụ phong cách Quảng Đông do người Quảng Đông xây dựng, nhưng cũng có trường hợp một cộng đồng (ví dụ Hải Nam) xây dựng theo phong cách của nhóm khác (ví dụ Quảng Đông) do quá trình giao lưu và ảnh hưởng, do vậy các đặc điểm nhận diện mang tính chất chỉ dẫn ban đầu, cần nhiều khảo sát thực địa trước khi đi đến xác định cộng đồng chủ thể của mỗi công trình.

Quảng Đông

Kiến trúc Quảng Đông, hay kiến trúc vùng Lĩnh Nam (khu vực thuộc các tỉnh Quảng Đông và Quảng Tây Trung Quốc) có xu hướng ưa chuộng các màu lạnh như xanh lá, trắng, xám,... Bảng màu này được cho là giúp công trình thích ứng tốt với cường độ nắng lớn, hạn chế hấp thụ nhiệt lượng. Kiến trúc Quảng Đông có những bờ mái phẳng, hai mặt bên là đầu hồi nhô cao gọi là ‘sơn tường’ (山墙) có hàm ý là tường cao như núi, lầu chạm tới mây. Tùy vào nhiều chủ đích mà sơn tường sẽ có nhiều dạng thức khác nhau như nhân tự sơn tường (hình thức đơn giản nhất, thường thấy ở công trình giai đoạn đầu), hoạch nhĩ sơn tường, phương nhĩ sơn tường và thủy thức sơn tường (dạng cong hình sóng nước thường thấy ở miếu Quảng Đông tại Việt Nam). Hệ mái nổi bật nhờ hệ thống trang trí bằng tiểu tượng (trang sau). Các bờ mái, đỉnh tường được trang trí bằng nhiều tiểu tượng bằng gốm, kết hợp với nê họa (phù điêu bằng vữa) phủ sơn đa sắc.

Phúc Kiến

Kiến trúc miếu Phước Kiến có bộ mái cong võng đặc trưng. Phần mái của tiền điện được tách thành ba phần, mái gian giữa cao hơn hai mái gian bên, tạo thành bốn đỉnh mái cong vút, được nhấn mạnh bằng các tượng rồng ghép sành sứ trong tứ thế ‘giáng long’ (rồng đáp xuống), đuôi xòe tròn như ngọn lửa. Bờ nóc được trang trí bằng hệ phù điêu được tạo ra từ các mảnh sành sứ nhiều màu sắc. Trên mặt đứng, hai cửa sổ ‘mắt hổ’ tròn nổi bật, chấn song cách điệu hình dáng đốt tre. Mặt tiền Phước Kiến khác với các nhóm khác bởi việc đặc dụng vật liệu đá, chạm nổi phù điêu trên bề mặt, đôi khi được phủ sơn nhiều màu. Tại một số hội quán như Hà Chương còn có các cột chạm rồng đá với độ nông sâu sinh động. Tại lối vào, khách có thể bắt gặp đôi trống đá, còn gọi là ‘bão cổ thạch’, có tác dụng gia cố cho bức tường đá, đồng thời mang ý nghĩa trấn giữ, chúc phúc. Bảng màu tổng thể của miếu Phước Kiến thiên về tông màu đỏ rực rỡ, tương phản với miếu của các nhóm còn lại.

Triều Châu

Trên công trình của cộng đồng người Hoa gốc Triều Châu (潮州), bộ mái của miếu môn (khối trung tâm ở mặt tiền) được chia làm ba phần rõ rệt, khối giữa có đường bờ nóc (chánh tích) cong nhẹ ở hai đầu, hai mái bên kết thúc bằng đầu hồi dạng ngũ hành (hình dáng của các gờ chỉ trên đầu hồi - phần tường bên nơi hai mái nhà tiếp giáp - được cách điệu thành các biểu tượng theo quy ước là kim - mộc - thủy - hỏa - thổ). Các vị trí dọc theo đường sóng mái được trang trí hệ họa tiết thực vật, động vật và con người, tạo hình từ những mảnh sành sứ nhiều màu sắc, cắt nhỏ và kết nối với nhau bằng vữa. Mặt tiền của công trình còn được điểm thêm các bức phù điêu nhiều màu sắc, được chạm trên đá, có nơi phủ sơn. Bảng màu ngoại thất lẫn nội thất của nhóm Triều Châu đa dạng, sống động.