Trong ba năm triển khai dự án Tản Mạn Kiến Trúc, dự án đã có dịp ghé thăm nhiều công trình, trong đó có những nơi được nhiều người biết đến, đồng thời có cả những nơi chỉ còn là những mảnh tàn tích đương chìm khuất giữa cây cỏ phủ lấp. Hành trình khám phá những di chỉ ký ức đó cứ thoáng qua theo năm tháng, sau thời gian dài chúng tôi mới lại có dịp trở về viếng thăm những nơi cũ và nhận ra nhiều công trình trong số đó đã không còn hiện diện: khoảng không gian chúng từng chiếm ngự nay nhường chỗ cho một cửa hàng hiện đại, vài nơi trở thành phế tích hoang vu, và có cả những mảnh tàn lưu từng làm chúng tôi nao lòng giờ cũng bị cuốn trôi đâu đó sau những trận lở đất ở vùng châu thổ Sông Cửu Long…

Di sản đương nhiên khó thoát khỏi sự đổi thay của những lựa chọn đời sống, và những chuyến gặp gỡ đối với chúng tôi là những giây phút quý báu vô chừng. Dự án kịp lưu lại thông tin và hình ảnh về những công trình trước khi chúng biến mất… ít nhất là để giữ lại chút gì trong tâm trí, trong hoài niệm, lưu lại tư liệu để chờ đợi những nghiên cứu có hệ thống hơn ở tương lai.

Tới ngày hôm nay, dự án Tản Mạn Kiến Trúc vẫn đi theo phương pháp chính là khảo sát kiến trúc thực địa. Chúng tôi tin rằng nghiên cứu về di sản là một cuộc dấn thân và trải nghiệm đầy đủ muôn hình của di sản, là để tất cả giác quan chìm đắm trong kiến trúc rồi nhặt lấy những rung cảm đời sống, là lặng nghe tiếng rì rầm chuyện cổ từ những người chủ hay chính cộng đồng xung quanh, và cả lẽ thoáng mất - thoáng còn của ký ức và những cuộc đời đã vô danh. 

Không chỉ dừng lại ở góc độ hiện vật, đi thực địa còn cho phép tiếp cận với công trình kiến trúc trong chính chiều sâu thẩm mỹ của không gian. Chúng tôi thường trò chuyện cùng chủ nhân các công trình, tìm hiểu cách họ thưởng thức và trân quý vẻ đẹp nơi những ngôi nhà cổ. Chúng tôi cùng họ ngắm nhìn những mảnh khảm xà cừ lóng lánh trong ánh sáng ban trưa, hay những vân đá ánh lên vào cuối ngày, cùng họ dò tìm giữa hàng trăm hình chạm gỗ và nghe họ kể về đời sống trong ngôi nhà di sản - giữa trách nhiệm, lòng tự hào, nỗi lo âu và ước mong cho mỗi công trình. Đối với chúng tôi, kiến trúc được xây nên vì những ước mơ của con người và câu chuyện về kiến trúc chỉ trở nên trọn vẹn khi được kể từ góc nhìn của những người ngày ngày sống cùng kiến trúc, là sự nối dài của di sản vật chất lưu lại thành ký ức dòng tộc, con người.

Và rồi biết đâu khi tất cả những dư ba của di sản cứ lan tỏa mãi vào tương lai, thì một ngày bóng hình của chúng có lẽ sẽ có lần tái hiện trong những sáng tạo nghệ thuật mới mẻ…